Rakel Gamito Gomez Hezkuntza Zientzietan doktorea eta Euskal Herriko Unibertsitateko irakasle arrasatearrak ‘Haurtzaroa, nerabezaroa eta pantailak: teknologiaren erabilera arduratsua sustatzen familian’ hitzaldia eman du Santa Teresa eta Doneztebe Portuko Auzo Elkartearen egoitzan.
Hitzaldian errealitate digitalari buruz hitz egin du, bai haurrei buruz, bai nerabezarotik gertuen daudenei buruz, bere bizitza eta aisialdi digitala nolakoa den ulertzeko (0-14 urte). Errealitate digital horrek dituen gauza onak ere aztertu ditu, eta arriskuak zein diren deskribatu ditu ere. Teknologiaren erabilera egokia eta segurua izateko kontuan hartu beharreko alderdiei buruz hitz egin du. “Gurasoek zati hori ere ezagutu behar dute, gero teknologiaren erabileran lagundu ahal izateko.”
Eta zure ustez, zein dira haurrek eta nerabeek aurre egin behar dieten funtsezko arriskuak?
Alde batetik, haurrek aurre egin behar dieten arriskuak aztertu behar dira, eta, bestetik, nerabeek aurre egin behar dietenak, ez direlako berdinak.
Haurrez ari garenean, gailuen erabilera ez hain autonomoaz ari gara. Guraso askok ikusi nahi duten aplikazioa jartzen diete. Kasu honetan, arrisku fisikoak daude, batetik, mugikorra edo tableta gehiegi erabiltzen denean jarduera fisikoari denbora kentzen zaiolako. Horrek muskulu-masa gutxiago, pisu-arazoak eta koordinazio-falta eragin ditzake. Jarduera fisikorik ez dagoen unean ez direlako beste trebetasun batzuk garatzen ari.
Maila emozionalean ere arazoak daude; izan ere, kalean denbora guztian pantaila bat aurrean badute, inguruan gertatzen dena galtzen ari dira. Emozioak, aurpegiak eta keinuak galtzen dira, eta gauza horiek guztiak ikusten ez badituzte, ez dituzte ikasten, eta nola dauden jakinarazi behar digutenean, haien emozioa zein den ez dakite nola azaldu.
Nerabezaroan, erabilerarekin lotura handiena duten arriskuak dira, beste pertsona batzuekin harremanak izateko erabiltzen baitituzte. Hainbat arrisku dituzte, hala nola cyberbullyinga, groominga edo heldu baten sexu-jazarpena, sextinga edo sexortsioa, irudi intimoak erabiliz. Eduki desegokiak ere aurki daitezke, bai haurtzaroan, bai nerabezaroan. Adin horretarako egokiak ez diren eta edonon dauden edukiak, bilatu zein bilatu ez.
Zure ustez, zer neurri hartu behar dituzte gurasoek teknologien erabilera osasungarria izan dadin?
OMEren arabera, zero eta bi urte bitartean haurrek ez lukete inolako pantailarik erabili behar. Bietatik aurrera, gehienez ere ordubete pantailan egunean, telebista barne. Etxe askotan ia ezinezkoa da.
Bestalde, mugikorra eman behar bazaie. Hemen hainbat ikerketa daude. Aditu asko ausartzen dira esaten 6 edo 8 urte bete arte ez luketela mugikorrik izan behar, haur hezkuntza amaitu arte beste gauza batzuetan aritu behar dutelako.
Bi urte bete arte pantailekin harremanik ez izatea saiatu behar da, zaila dela jakinda, eta 6 urte bete arte harremana ahalik eta txikiena izatea. Gozokiak mugatzen ditugun bezala, pantailekin gauza bera egin beharko genuke.
Zein adin gomendatzen da mugikor propioa izan dezaten?
Gustu guztietarako teoriak daude eta nik ez daukat gakoa. Gaur egungo batez bestekoa 12 urterekin dago, DBHra pasatzen direnean. Adin bat jartzeagatik uste dut, ez dakit jar daitekeen. 10 urteko haur batzuek mugikorra izan dezakete, heldutasuna nahikoa daukatelako, eta 40 urteko beste batzuei mugikorra kenduko nioke. Adin bat jartzea oso zaila da. Lehenago hitz egin eta landu al da gaia haur eta nerabeekin. Argi utzi al da nola erabiliko den? Erabilera horretan lagunduko al zaio? Arau batzuk jarriko diren? Zer gertatzen da betetzen ez badira? Gauza asko daude adinetik harago.
Zer egin behar dute gurasoek teknologiaren erabilera osasungarri hori sustatzeko?
Ematen dudan lehen gomendioa errealitatera hurbiltzea da, ez baitugu ezagutzen. Helduek egiten duten guztia ona dela eta gazteek egiten duten guztia txarra dela helduen ikuspegitik. Ez dugu inolako interesik jartzen egiten ari diren, zergatik egiten duten eta nola egiten duten.
Gero informazioa eman behar diegu. Askotan datuak ez diren informazioa. Azaldu egin behar diegu nola egiten diren gauzak. Hartzen dituzten erabakiak zalantzan jarri behar ditugu, agian ez digute erantzungo galdetzen dieguna une horretan, baina galdetu diegun horretan aurrerago pentsatuko dute seguru.
Bestalde, arauak daude. Denok behar ditugu arauak. Arauak jarri behar dira txikitan. Helduagoak direnean, agian batzuk erlaxatu egin behar dira. Arau horiek ez dira soilik konektatuta ematen duten denboran edo debekuan zentratu behar. “Zerbait gaizki egiten baduzu, mugikorra kenduko dizut” esanez. Arauek haratago joan behar dira. Norbaitengana joateko zerbait gertatzen bazaie. Oso garrantzitsua da konfiantzako harremana eraikitzea gurasoen eta haur eta nerabeen artean, hori baita erronkarik handiena. Gustura ez daudenean kontatu ahal izan diezaguten zer gertatzen ari da eta lagundu ahal izan diezaiegun.
Eta sare sozialen kasuan, nola jokatu behar dute gurasoek?
Tik Tok eta Instagram kontu bat izateko gutxieneko adina 14 urtekoa da. Gaur egungo arazoa da edozein sare sozialetan kontu bat izateko ‘hurrengo’ botoia sakatu behar dela soilik. Sare sozialek, gurasoek eskuak burura bota arren, ez dute ezer egingo haurrek eta nerabeek profil bat egiten duten adina kontrolatzeko. Negozio bat besterik ez dira. Bi aukera daude: kontu bat egiten ez uztea gutxieneko adina izan arte, edo gurasoek sortzea, eta kontu hori gurasoek kudeatzea.
Solasaldietan ere galdetzen didate ea gurasoek seme-alabei mugikorra begiratu behar dieten. Guraso batzuk mugikorra begiratzearen alde daude, beste batzuk ez, euren intimitatea delako, beste batzuk erdian daude. Nire ustez, pixka bat bortitza da mugikorra begiratu behar izatea. Gurasoen nolabaiteko kontrola izan behar da, ez baitzaigu ahaztu behar adingabeak diren bitartean egiten dutenaren legezko erantzukizuna gurasoena dela. Argi geratu behar du gailua gurea dela eta pasahitza ezin dutela aldatu. Guraso-kontrol bat instalatu izana, aplikazio eta eduki jakin batzuetarako sarbidea mugatzeko.
Mugikorra berrikusteari eta lagunekin dituen elkarrizketak irakurtzeari dagokionez, nire ustez, nire iritzi profesionaletik haratago, uste dut hori gehiegi dela. Kalea lagunekin dagoenean ondoan esertzen ez garen bezala hitz egiten ari direna entzutera, mugikorrarekin ere ez genuke egin behar. Digitala analogikora eramateko eskatzen diegun bezala, gauza bat egingo luketen ala ez jakiteko, guk ere ariketa bera egin behar dugu.
