Besaide da 1955eko urriaren 30ean mendiko istripuan hildako mendizaleei eskainitako monumentu bat bedeinkatu zen tokia. Ordutik, urtero ospatzen da, eta irailean (hirugarren igandea) horrela, Oroitzapenaren Eguna, egitarau alai batean, mendian hil zirenen oroimena ohoratzeko.
Gertaera hark eragin handia izan zuen mendizaleen familian, eta 1953ko uztailaren 18an Mont Blanc mendian hil ziren 4 euskal mendizaleak gogoratzeko modua bilatu zuten. Monumentuaren sustatzaileak Angel Sopeña, Jose Luis Sopela eta lagun talde mugatu bat izan ziren. Hainbat premisa bilduko zituen kokapen bat bilatu zen, erraz iristeko moduko leku bat, bildua izango zena eta bertan ahalik eta euskal lurralde gehien bilduko zituena. Besaideko mendialdeak guztiak biltzen zituen, eta hura aukeratu zen oroitzapen-monumentua bertan egiteko. Mendizale hauen heriotzak eragindako zirrararen ondorioz sortu zen ideia. 1954ko abenduan, monumentuaren eraikuntza onartu zen Donostian egindako XII. Mendi Batzarrean.
Aukeratu zuten lekua ‘Irumugarrieta’ sinboliko bat da, hiru mugako mugarri bat, hainbat euskal probintziaren batasunaren erreferente bihurtzen dena, Bizkaia, Araba eta Gipuzkoarekin muga eginez, Anboto mendien, Durangaldeko mendikatearen eta Udalaitzen artean. Monumentua ondoko Mañaria herriko harrobietako kareharriarekin eraiki zen. 15 metroko zirkulu bat da, 9,5 metroko kanpaia duen gurutze-dorre batez koroatua, batasunaren eta goratzearen sinboloak, 555 metroko kotan.
1991ko irailaren 29an beste monumentu bat inauguratu zen. Yoshin Ogata japoniar artistak egin zuen, eta aurrekotik metro gutxira dago, mendi-hegalean behera. Obra hau Paco Iriondo Euskadiko Federazioko Presidentea zela egin zen, Alvaro Arregi arrasatearraren laguntzarekin. Alvaro Arregik prentsatutako marmolezko hautsezko monumentua berregin zuen, eta oroigarri gisa eman zien mendiko klubei.
Gaur egun, 300 mendizale inguru joaten dira Oroitzapenaren Egunera, batez ere, Arrasatetik, Aramaiotik edo Elorriotik. Egitarauari hasiera emateko, ongietorria egingo zaie trikitilariei eta txalapartari, hildakoen oroimenezko monumentu zaharrean ekitaldi zibil bat eginez (aurretik meza ematen zen), mendi federazioko lehendakariaren hitzaldia, eta, ondoren, dantzarien erakustaldia. Azken ekitaldi hau monumentu berrian egin ohi da, non txosnak dauden eta erromeria egiten den.
