‘Arrasateko altzairua’ hitzaldia izan da gaur Kulturaten. Gai honen inguruan lan mardula egin du Beñat Ugaldek, eta bere ezagutzak partekatu ditu Kulturateko ekitaldian. Hortaz gain, Oñatiko Gure Bazterrak talde berriko partaide da. Arrakasta handia izan du hitzaldiak, eta asko izan dira animatu direnak Kulturatera gai honi buruz gehiago ezagutzeko.
Arrasaten, mendeetan zehar, oso altzairu preziatua ekoitzi da, mundu osoan oso ezaguna, gaur egungo industriaren aitzindaria izan zena. Izan ere, Arrasateko altzairua industria indartsu baten oinarria izan zen, eta, mendeetan zehar, ezpatak, pikak, estokeak… eman zizkien Karlos V.aren, Felipe II.aren eta haren ondorengoen tropa inperialei Espainiako koroan. Industria estrategikoa izan zen garaiko lehen potentzia militarrarentzat, eta bi mila biztanletik gorako biztanleria bizi zen bertatik.
Arrasate sortu zeneko urteetara itzuli da hitzaldia. 1962. urtean hainbat pribilegio eman ziren, inguru hontan altzairua modu esklusiboan landu eta atera zedin. Horrek onura handiak ekartzen zizkien altzairua lantzen zuten Arrasateko bizilagunei eta, jakina, altzairuaren onura jasotzen zutenei.
Altzairua ateratzeko beharrezkoak ziren materialak ere bereziki azpimarratu dira, hala nola ikatza, ura eta tratamendurako funtsezko lehengaiak. Teknologia hobetzeak erauzketa hobetzea eta azkar egitea ekarri zuen.
Hitzaldiaren beste interesguneetako bat Euskaditik irteten ziren altzairua amortizatzeko balio zuten merkataritza-ibilbideak izan dira. Bide horiei esker, materialak urrutira esportatu ziren.
Euskal Herriko altzairuaren urrezko garaietako bat XV. sigoa izan zen, Diaz de Salazarren datuen arabera. Garai hartan oso ohikoak izan ziren itsas bideko trukeak, altzairu horretatik lortzen ziren etekinak hobetzeko balio zutenak.
Bi mila biztanletik gorako populazio oso bat bizi zen orduan Udalatx mendiaren erraietatik jaiotzen zen industria metalurgikotik, eta haren inguruan. Baina naturaren opari hau nekearen zeinuak erakusten hasi zen. Burdinazko zainak urritzen hasi ziren, 1643an Rocroiko batailan Flandesko Tertzioen porrota eragin zuen arantzadun industria militarraren gainbeherarekin batera. Udalatxeko mineralaren agortze progresiboak eta jarduera metalurgikoaren gainbeherak honen bukaera ekarri zuen.
Pandemian sortutako taldea da Gure Bazterrak. Taldeak zenbait gai jorratzen ditu urtean zehar eta hauek jendeari ezagutzera ematen diete: etnografian, historian, euskaran, kulturan zein ondarean interesa duten hainbat gaztek osatzen dute. Erreusak proiektua dute orain eskuartean, baina beste batzuetan ere ibili dira. Asmoa 1.400 pieza inguru katalogatzea da, baserriz baserri informazio bilketa sakon baten bidez, argazkiak, tresna eta erreminta ezberdinen xehetasunak eta lekukoen testigantzak barne.
