Testua: Beñi Agirre / 2018ko azaroak 19, astelehena
Etxeko bestelako lanak egiten ari nintzela, irratiaren zarra-zarra etxelagun, Donostian
turismoak sortzen dituen trabaz ari zirela sumatu nituen. Kanpotarren masifikazioak
sortzen duen ohitura aldaketa eta bertakoen bazterketaz ariko zirela uste dut. Halako
batean, danba!, tiro baten moduan sentitu nuen elkarrizketatuaren esaldi bat.
Horrelako zerbait: herritarrak lasai egon daitezke, zeren, hostalariak eta hoteletakoak
derrigortuta daude informazioa gutxienez gaztelaraz izatera. Danba! Berriro ere.
Segundo batzuk itxaron…, baina, ez. Ez zuen esan euskaraz ere ematera derrigortuta
zeudenik.
Hori da, gaur egungo Europan estatu propioa izatearen edo ez izatearen aldea. Alegia,
estatua duenak hizkuntza inposa dezake, ez duenak ez. Euskal Herria nazioa izan
daiteke, baina ez da estatu, ezin du deus derrigortu Euskal Herrian. Espainiak eta
Frantziak, bai.
Bai Euskal Herriak bai eta euskarak bizirauteko estatu propioa behar dutela esaten
dugunok eta euskara estaturik gabe ere salbatu daitekeela uste duten euskaldunen
arteko talka ez da oraingoa. Hala ere, satorren moduan, gaia sartu eta atera egiten da
noizbehinka. Berriki, Julen Zabalori egozten zaion esaldia atera da prentsan “ [...] ezin
dugu esan euskara denik herri baten [...] muina, eta hortik jarraituta ezin dugu esan
duela berrehun urte Euskal Herria Euskal Herriagoa zenik”. Zertaz ari da Euskal Herria
esaten duenean?
Euskal Herria eremu geografiko baten kontzeptuan ari bada Euskaltzaindiak Axularren
definizioari jarraituz egiten duen bezala, arrazoia du; Araba, Bizkaia (…) batera
izendatzeko erabil bedi Euskal Herria izena baitio arauak. Azken berrehun urte hauetan
Euskal Herri geografikoaren mugak ez dira aldatu, beraz, ez da ez Euskal Herriago ez
gutxiago. Aldiz, “[...] ezin dugu esan euskara denik herri baten [...] muina…” esaten
duenean Euskal Herri euskaldunago edo ez euskaldunago den neurtu beharko
litzateke. Horretarako estatistikara jo beharko genuke, eta kitto. Nire ustean, baloratu
beharko litzateke orain berrehun urte euskara hegemonikoagoa zela gaur baino, eta
gaur, euskarak orain berrehun urte baino garapen tresna eta zabalkunde gehiago
dituela; baina, ez dela hegemonikoa inon.
Hortaz, gaiak, azpigai eta mami gehiago ditu azalean ikusten direnak baino. Adibidez,
Maddi Txoperenari irakurri diot Benedict Anderson antropologoa aipatuz: “Eta, beraz,
nazio bateko herritarrek elkarren artean duten partaidetza sentimenduak irudikatua
izan behar du, nahitaez. Horregatik irudikatua ez haatik gezurrezkoa edo asmatua”.
Ados. Hala ere, Carod Rovira filologo eta politikari katalanaren definizioa kontuan
hartzeko da labur esaten duenean “nazio bat, kontakizun (errelato) bat da”.
Estatua, ordea, ez da nazioaren sinonimoa. Max Weberren esanetan “Lurralde jakin
batean legezko indarkeria menderatze-tresna gisa monopolizatzea lortzen duen
erakundea (erakunde multzoa) da. Instituzio forma hartzen du”. Alegia, estatua
lurralde jakin baten muga-marren barruan egikaritutako boterea da eta nazioa jende
multzo batek irudikatutako eta partekatutako kontakizuna.
Euskal Herria nazio bat da?
Euskal Herria nazio bat da? Ez dakit bat ala hiru diren. Eneko Bidegainek bere Lurraldea
eta herria liburuan maisutasunez aztertzen du gaia. Hirurak bat, laurak bat eta zazpiak
bat leloen hurrenkera eta erabilpena garbi azaltzen digu historiaren argitan. Zalantza
handia dut, ordea, besteek gaur egun herri bakarreko (subjektu sozial, historiko eta
politiko bakarreko) kontakizuna bultzatzen ari diren ala, ezjakintasunez edo ondorioak
neurtu gabe, hiru kontakizun bultzatzen ari diren gaurko Euskal Herrian (Hirurak bat
berria: Euskadi, Nafarroa Garaia eta Iparraldeko euskal Elkargoa); kontuan hartu gabe,
hiru narrazioek hiru nazio izango luketela ondorio. Alabaina, Euskal herria ez da estatu
bat. Argi dago.
Maddi Txoperenari jarraituz, “Nazioaren ideia ez litzateke, beraz, iragan komun batean
soilik oinarrituko: hori ondotik egindako interpretazioa edo kontakizuna litzateke,
nazioari nolabaiteko oinarria jartzeko asmoz egindakoa”. Enric Calpena kazetari
kataluiniarraren iritziz, ordea, “identitate krisia duten gizarteetan historiari buruzko
interesa handiagotu egiten da”. Kataluiniari begira bizi gara azken bolada honetan
euskal herritarrok eta asko haiena kopiatzen saiatzen dira. Ez legoke gaizki,
kataluinarrek euren 1714koaz egin duten narrazioa gure oroimen historikoaren
mugarriekin (ez soilik 1936tik gaurdainokoekin) egingo bagenu.
Errelatoa (nazioari identitatea ematen dion kontakizuna, hegemoniaren bila) ez da
historiaren narrazioa soilik. Eta “soilik” horretan egon daiteke gakoa, Maddik “iragan
komun batean soilik oinarrituko” esaten duenean. Historiak kokatu egiten gaitu gu.
Izan garenatik abiatuta, garenaz hausnartuz irabaziko dugu etorkizuna (errelatoaren
hegemonia). Nazioa izateko (herritarrek elkarren artean duten partaidetza
sentimenduak irudikatzeko) ez da behar iragan komuna, baina, erabat kezkagarria
litzateke Euskal Herria nazio bat bezala irudikatzeko eskura dugun historia komun
oparoa ez baliatzea. Agian, hiru nazioen Euskal Herri berriaren errelatoa egin nahi
dutenei oztopo zaie. Ez dut ezetz esango.
Estatua izateko, berriz, beharrezkoa al da hizkuntza (euskara gure kasuan) bakarra? Ez
nuke baietz esango. Ivan Iztuetaren iritzi artikulu batean Julen Zabaloren hizpideen
aurrean dio: “Zabalok tesi «antiesentzialista» klasikoa formulatzen digu, [...] koiuntura
edo «moda» kontua dela pentsatzea Euskal Herria eta euskararen erabilera txanpon
beraren bi aldeak direla”. Kasu honetan, zer da Euskal Herria? Estatua ala kontzeptu
geografiko-kulturala? Eta euskara? Hizkuntza nazionala edo normalizatua?
Ingelesarekin batera, adibidez.
Euskal Herriaren subjektutasun historiko (inola ere bazter uztekoa), sozial eta politiko
subirano eta independentearen aitortzatik abiatzen gara? Euskal Herria Estatua, da
abiapuntua? Horretan ados egonik, marko horretan ados egonik, marraztuko dugu
hizkuntzei buruzko normalizazioa, Nafarroa-Euskadi-Euskal Herria izena, ikur eta
bandera, eta oro har, behar den guztia; baita horretara iristeko estrategia ere.
Gainerakoan nahiko antzuak izateaz gain, nahasgarriak ere izango dira errelato edo
kontakizunak.